Aşı Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Birçok insanın farklı fikirlere sahip olduğu aşılama yöntemi aslında keşfi ile en hızlı tedavi yöntemi olmuştur. Hızlı şekilde yapılan aşılamalar ile birçok hastalığın daha fazla yayılmadan tedavisine yardımcı olmuştur. Aşı bir anlamda, vücudun kendi koruyuculuğunu arttırmak için aktif olmayan ya da yapısı değiştirilmiş mevcut hastalığın mikrobu veya muadili parçacıklarla hazırlanan ve kas, damar ya da ağız yoluyla vücuda verilen eriyiktir. Vücudun tecrübe ettiği simülasyon mücadelesi sayesinde gerçek bir tehlikede en etkin savunmayı ortaya koyacaktır. Memorial yayınında görebileceğiniz gibi “Bilinen ilk aşılardan biri M.Ö. 1000 yıllarında Hindistan’da kullanılan çiçek aşısıdır. 1720 yılında Lady Montagu Türkiye’den Avrupa’ya çiçek aşısını götürmüştür. 1870-1880‘lerde Louis Pasteur zayıflatılmış bakteri ve virüslerle aşılamayı başlatmıştır. Aşılama çalışmaları sayesinde 1970’lerde çiçek hastalığı yok edilmiş, çocuk felci çok azalmıştır.” Canlı ve ölü aşılar mevcuttur. Canlı aşılar değişime uğratılmış, zayıflatılmış bakteri veya virüsleri içerir. Bu aşılar hastalığa yol açmaz, vücutta sınırlı ölçüde çoğalır ve bağışıklık oluştururlar. BCG, çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği, sarı humma, tifo aşıları canlı aşılardır. Ölü aşılar ölü tam bakteri veya tam virüs aşıları veya bunların parçacıklarını içerir. Boğmaca ve kolera aşıları ölü tam bakteri aşılarıdır. Çocuk felci, hepatit A ve grip aşıları ölü tam virus aşılarıdır. Difteri, boğmaca, tetanos, meningokok, tifo, pnömokok, haemophilus influenzae B aşıları ise parçacık aşılarıdır.

Aşı kullanımına dair ilk yazılı kayıtlar, Çinlilerin 15’nci yüzyılda uyguladığı “Variolasyon” tekniğine ait. Variola, çiçek hastalığına neden olan virüsün adıdır. İlkel bir aşılama tekniği olan “Variolasyon”yun bir kaç farklı yöntemi vardı. Hastaların yaralarından kabuklar alınır, toz haline getirilir ve sağlıklı kişinin burnuna ince bir çubukla verilirdi. Başka bir variolasyon tekniğinde ise hastalardan döküntüler alınır, sağlıklı kişilerin derisi çizilerek sürülür ve bağışıklık oluşması beklenirdi.Zamanla geliştirilen bu yöntem, Çin’den Orta Asya’ya yayılarak Kafkaslara geçti. Türkler, Çinlilerden öğrendiği tekniği göç ettikleri bölgelere taşıdı. Osmanlı’da da kullanılan “variolasyon” yöntemine, 1721 yılında Büyükelçisinin eşi Lady Mary Montagu tanık olur. Çiçek hastalığına karşı İstanbul’da kullanılan bu yöntemi Papa’ya yazdığı mektupta anlatır ve çocuklarına yaptırmak için izin ister. Bu mektup aşıya ilişkin ulaşılmış en eski belgedir ve aşı bu sayede Avrupa ve Amerika’da da uygulanmaya başlar.Variolasyon, Edward Jenner’ın 1789 yılında modern çiçek aşısını geliştirmesine kadar bilinen tek aşı uygulaması olur. Louis Pasteur 100 yıl sonra, enfeksiyon hastalıklarının kaynağının mikroplar olduğunu keşfeder ve kuduz aşısını geliştirerek insanlığa en büyük hizmetlerden birini yapar.
Böylece variolasyonla başlayan aşı serüveni, bu büyük buluşla gelişir, onlarca ölümcül hastalığın aşılarla kontrol altına alınmasının önü açılır. 1892 yılında Laffnike adlı araştırıcı kolera aşısını, 1896 yılında Wright tifo aşısını geliştirir. Tüberküloz (verem) aşısı Calmette ve Guerin tarafından 1921 yılında, tetanos aşısıysa 1927 yılında Ramon ve Zoeller tarafından üretilir. Difteri, boğmaca, kızamık, kabakulak, menenjit, aşıyla bugüne kadar kontrol altına alınan hastalıklardan sadece bazıları. Aşılar sayesinde her yıl 10 milyon kişi hayatta kalıyor. Aşı tüm dünyada, sağlık alanındaki tüm gelişmelerden daha fazla yaşam kurtarıyor.

En Büyük Salgınlar

Veba salgınları 1346-1352’de Avrupa nüfusunun dörtte birininin ölümüne yol açtı.
1618 yılında 20 milyon olan Meksika’daki İnka nüfusu çiçek hastalığı nedeni ile 1,6 milyona düşmüştü
1779’da Hawai’de tifo nedeniyle 500 binden 84 bine düştü.
1880’lerde Kanada’da her 100 yerliden 9’u tüberküloz hastasıydı.
1. Dünya Savaşı sonrası 21 milyon kişi grip nedeniyle hayatını kaybetti.

Covid 19 Aşı Çeşitleri

RNA Tabanlı Aşılar
Viral Vektör Tabanlı Aşılar
İnaktive Aşılar
Canlı Aşılar
Alt Ünite (Subunit) Aşılar

Aşıların belirli çalışma prensipleri vardır. Covid 19 aşı çeşitleri arasında Covid 19’a karşı yüksek başarı yüzdesi yakalayan dört aşı, farklı iki yöntem ile birlikte geliştirilmiştir. RNA tabanlı olarak geliştirilen Biontech ve Moderna aşıları, virüste bulunan RNA’nın bir kısmını kullanarak çalışıyor. Diğer aşılar olan Sputnik V (Gamaleya) ve Astrazeneca (Oxford) ise viral vektör tabanlı olarak geliştirmiştir. Yani virüsten alınan genetik materyal, başka bir virüse yerleştiriliyor ve vücuda öyle enjekte ediliyor. RNA tabanlı aşılar yeni teknoloji ile üretilmiş aşılardır. Bu aşıların üretimi daha hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Ancak diğer aşılara göre daha düşük sıcaklıklarda (-20 ila -70) saklanması gerekmektedir. Bunun sebebi ise RNA’ların değişken yapıda olmasından kaynaklanmaktadır.Viral vektör tabanlı aşılar ise canlı hücrelere ihtiyaç duymaktadır. Bu sebeple gereksinimleri daha fazla olmaktadır. Normal soğutucularda uzun süre saklanmasında bir sakınca yoktur. Ayrıca bu aşılar, RNA tabanlı aşılara göre daha ucuz bir fiyattan satılmaktadır.Tüm Covid 19 aşı çeşitleri insanlar üzerinde, 3-4 hafta ara ile olmak üzere iki defa uygulanacaktır. Bunun altında yatan neden, ilk aşının uygulamasından bir süre sonra, vücuttaki antikor miktarının azalmaya başlamasıdır. İkinci aşı ile birlikte, yeterli antikor miktarının üzerine çıkılması ve uzunca bir süre bu yeterli miktarın altında kalmaması sağlanmaktadır.

Biontech Aşısı

Uğur Şahin ve Özlem Türeci’nin başkanlığını yaptığı, Almanya Mainz merkezli ilaç şirketi Biontech tarafından RNA tabanlı olarak geliştirilmiştir. Covid 19 virüsüne karşı elde ettiği başarı oranı %90 olarak açıklanmıştır.  FDA, yani ABD Gıda ve İlaç İdaresi tarafından verilen acil kullanım izni ile birlikte ABD’de kullanılmak üzere izin verilen ilk aşı olarak dikkat çekmektedir. Ülkede 16 yaşın üzerindeki bireylere uygulanabilecek.
Covid 19 aşı çeşitleri arasında yer alan Biontech aşısı, ilk olarak Birleşik Krallık’ta kullanılmak üzere izin almıştır. Ülkede aşılama çalışmaları başlamış bulunmaktadır. Onay veren ilk ülkelerden bir diğeri ise Kanada’dır.
Biontech aşısının bozulmadan uzun süre dayanabilmesi için -70 derece sıcaklıkta tutulması gerekmektedir.

Moderna Aşısı

Biontech Aşısı gibi Moderna aşısı da ABD Gıda ve İlaç İdaresi tarafından onaylandı. RNA tabanlı teknik ile geliştirilmiştir. Şirketin açıkladığı verilere göre %95 oranında başarı yüzdesi yakalanmaktadır. Plasebo grubundakilerden 90 kişi koronavirüse yakalanmıştır. Buna karşın 2 doz etkin aşı uygulanan gruptakilerden sadece 5 tanesi koronavirüse yakalanmıştır. Ayrıca koronavirüse yakalanılsa bile hastalık sırasında oluşan komplikasyonların şiddetini azalttığı açıklanmıştır. Etkin aşı uygulanan kişilerde şiddetli koronavirüs komplikasyonları görülmemiştir. Biontech aşısının %90’lık başarısına karşılık, yakaladığı %95’lik başarı oranı ile bir adım önde gözüküyor. Moderna aşısının bozulmadan uzun süre dayanabilmesi için -20 derece sıcaklıkta tutulması gerekmektedir.

Astrazeneca Aşısı

Viral vektör tabanlı olarak Oxford Üniversitesi ve Astrazeneca ortaklığı tarafından geliştirilen aşının başarı yüzde 70 olarak açıklanmıştır. İki tam doz verilen bir grupta başarı oranı yüzde 62 olarak ölçülmüş iken, sırası ile yarım ve tam doz verilen başka bir grupta bu oran yüzde 90 olarak ölçülmüştür. Nihai olarak iki testin ortalaması baz alınarak başarı oranı, yüzde 70 olarak ölçülmüştür. Başarı oranı Covid 19 aşı çeşitleri arasında yer alan Biontech ve Moderna’ya göre düşük olan bu aşının, fiyatının ucuz olması nedenli ile önemli bir alternatif olarak karşımıza çıkmakta. Astrazeneca aşısının yan etkileri arasında grip, vücut ağrıları gibi bazı semptomların olabileceği; ancak güvenli bir aşı olduğu açıklanmıştır. Astrazeneca aşısının bozulmadan uzun süre dayanabilmesi için normal soğutma cihazları yeterli olmaktadır.

Sputnik V Aşısı

Rusya tarafından geliştirilen Sputnik V aşısı’nın yüzde 92 oranın başarı sağladığı açıklanmıştır. Viral vektör tekniği ile birlikte geliştirilmiştir. Rusya başta olmak üzere birçok ülkede kullanılmasına başlanacaktır. Bu aşıya onay veren ilk yabancı ülke Belarus olmuştur. Sonrasında ise Kazakistan, bu aşının üretilmesine onay vermiştir. Sputnik V aşısının bozulmadan uzun süre dayanabilmesi için normal soğutma cihazları yeterli olmaktadır. Rusya RDIF (Rusya Doğrudan Yatırım Fonu) başkanı Covid 19’a karşı geliştirilen bu aşının diğer aşılara göre çok daha uygun fiyatta olacağını belirtmiştir.

Sinovac (CoronaVac) Aşısı

Çinli bilim insanları tarafından viral vektör tekniği kullanılarak geliştirilmiştir. RNA tabanlı teknik ile geliştirilen aşılara göre daha yavaş üretilmekte olan bu aşının başarı oranı yüzde 50’nin üzerinde olarak açıklanmıştır.Covid 19 aşı çeşitleri arasında yer alan Sinovac aşısı, Çin’de henüz onaylanmış durumda iken birçok sağlık çalışanına uygulanmıştır. Bu da birçok tartışmayı beraberinde getirmiştir. 14 gün süren test aşamasından sonra ülkemizde de kullanılmaya başlayan bu aşının etkisi önümüzde günlerde ortaya çıkacaktır. Diğer viral vektör tekniği ile üretilen aşılar gibi, normal soğutma cihazlarında uzun süre bozulmadan rahatlıkla kalabilmektedir.

Sinopharm Aşısı

Bir diğer Çin aşısı olan Sinopharm aşısı, viral vektör ile geliştirilmiştir. Bu aşının başarı oranı yüzde 79 olarak açıklanmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri’nde gönüllülere yapılan testlerde yüzde 86 oranında başarı oranı yakalanmış, ülke çapında kullanıma onay verilmiştir. Bu aşının testlerini yapan bir diğer ülke olan Peru, bir deneğin ciddi yan etkiler yaşaması nedeni ile testlerin bir süreliğine askıya alındığını açıklamıştır.

COVID-19 Aşısı Sonrası Yan Etkiler

Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafiftir. Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir. Ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonların olabileceği göz ardı edilmeden aşı uygulamasından sonra bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve hekime yakın zamanda aşı olunduğu bilgisinin iletilmesi unutulmamalıdır. aşağıya aşının vücuttaki tesiriyle alakalı bir animasyon koyduk umarım beğenirsiniz.

Kaynakça:”https://www.trthaber.com/haber/saglik/asinin-tarihine-kisa-yolculuk-540152.html”>“TrthHaber”
Erişim Tarihi 23.06.2021

Kaynakça:”https://www.koruhastanesi.com/covid-19-asi-cesitleri-2688-5″>“Koru Hastanesi”
Erişim Tarihi : 23.06.2021

Kaynakça:”https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77708/covid-19-asisi-cesitleri.html”>”Sağlık Bakanlığı”
Erişim Tarihi : 23.06.2021